زندگيء ۾ مضبوط سهاري وارو نظريو!

شفيق الرحمان شاڪر

پرسڪون زندگي گذارڻ لاء انسان کي  سدائين ڪنهن مضبوط سهاري جي ضرورت هوندي آهي.اها ڳالهه هونئن ته سمجھڻ ۾ ايتري ڏکي ڪانهي پر ان جي مختلف پاسن کي سمجھڻ لاء ان تي تفصيلي بحث جي ضرورت آهي.ڪنهن شخص کي رهڻ لاء هڪ مضبوط گھر يا عمارت جي ضرورت هوندي آهي جيڪا ان کي هر قسم جي موسمي تبديلين ۽ حالتن ۾ پناهه ڏيئي سگھي ۽ سندس حفاظت به ڪري.هڪ مضبوط عمارت جي شروعات ان جي مضبوط بنياد سان ٿئي ٿي.اهو ٿي نٿو سگھي ته ڪنهن عمارت جو بنياد ته ڪمزور هجي پر اها عمارت مضبوط هجي.بنياد کان پوء ان جي ديوارن طرف اچو ته ديوار جي هر سر به مضبوط هئڻ گھرجي نه ته اها ديوار ڇت جو بار سهي نه سگھندي. وري هر ديوار ٻي ديوار جو سهارو بڻجي ٿي.بلڪل اهڙي نموني هڪ مضبوط سهارو ٻئي حصي جي مضبوطيء جو ضامن بڻجي ٿو.ڪنهن وڻ کي ڏسو! جيستائين ٿڙ طاقتور نه هوندو اهو ڪو مضبوط ۽ پختو وڻ بڻجي نه سگھندو.مضبوط ٿڙ کي سهارو ڏيڻ لاء وري مضبوط پاڙن جي گھرج پوي ٿي.مضبوط ٿڙ مان ٽاريون ڦٽن ٿيون جن تي گل.پن ۽ ميوا ٿين ٿا.توڙي جو اهي پاڻ نهايت نازڪ ۽ ڪمزور ٿين ٿا پر هڪ مضبوط ٿڙ سان ڳنڍيل هئڻ ناتي بلندي ۽ اوچائيء مان لطف اندوز ٿين ٿا. جيڪر سندن اهو مضبوط سهارو يعني ٿڙ ڪپيو وڃي ته اهي بلنديء سان گڏوگڏ پنهنجي زندگي به وڃائي مٽيء ۾ ملي وڃن ٿا يا وقت جون هوائون انهن کي پنهنجي مرضيء سان هيڏانهن هوڏانهن اڏائينديون رهن ٿيون.هاڻي انساني وجود کي ڪجهه دير لاء سوچ هيٺ آڻيون ٿا.ان وجود مان جيڪر هڏين جو ڍانچو ڪڍي ڇڏجي ته سندس طاقت مٽيء جي ڪنهن ڳنڍي سواء ڪجهه نٿي رهي.ماس جي طاقت جو دارومدار هڏن جي طاقت تي آهي.جيترو هڏ مضبوط هوندا ماس ۽ جسم به اوتروئي مضبوطي ۽ طاقت محسوس ڪندو.ماس کان هڏيء جو تعلق ٽوڙيو وڃي ته ماس جي طاقت ٻڙي بڻجي وڃي ٿي.اسان جا ڏند اسان کي کاڌو کائڻ،سخت شين کي چٻاڙڻ ۽ ٽوڙڻ ۾ اسان جي مدد ڪن ٿا،جڏهن اهي پنهنجي طبعي عمر پوري ڪري موڪلائي وڃن ٿا ته اسان جو وات رڳو کچڻي کائڻ واري مشين بڻجي ڪري رهجيو وڃي.ان جو مطلب اهو ٿيو ته انسان جنهن سماج ۾ رهي ٿو اتي هن کي به هروقت ڪنهن مضبوط سهاري جي هروقت ضرورت رهي ٿي.انهيء مضبوط سهاري جي تلاش ۽ نفسيات هيٺ انسان پنهنجي خاندان جي پئدائش ۽ اوسر،ذات ۽ قبيلي جي واڌاري،علاقائي ، نسلي،مذهبي ۽ سياسي  تعصب سان دلچسپي رکندو آيو آهي.انهيء ئي مضبوط سهاري جي سوچ هيٺ رياستن ،ملڪن ۽ اقوام متحده جو قيام عمل ۾ آيو.اهو ئي نظريو طاقت حاصل ڪرڻ،معاشي ۽ دفاعي بلاڪ جڙڻ ۽ بين الاقوامي تنظيمن ۽ ادارن جي جوڙ جڪ پويان ڪم ڪري رهيو آهي ۽ اها ئي سوچ انسان کي روحانيت طرف ڇڪي وڃي ٿي.مضبوط سهاري جي ڳولا ۽ جستجو ۾ انسان پوري زندگي ڊوڙندو رهي ٿو.ان جو بنيادي سبب اهو جو انسان پنهنجي فطرت ۽ بيهڪ ۾ گھڻو ڪمزور آهي.هن جي مجبوري آهي ته هن سان روز نت نوان حادثا پيش ايندا ٿا رهن يا پيش اچي سگھن ٿا.وري کيس بيمارين کي به منهن ڏيڻو پوي ٿو.انسان جي سڀ کان وڏي ڪمزوري سندس مري وڃڻ آهي.موت هروقت سندس پيڇو ڪندو رهي ٿو جيڪو کيس اوچتو بنان ڪنهن اڳواٽ اطلاع جي قابو ڪري وٺي ٿو.انهن فطري ڪمزورين سبب هن کي هر وقت ڪنهن مضبوط سهاري جي ضرورت رهي ٿي.ان کان سواء انسان جي سماجي زندگيء جون گھڻيون بنيادي شيون ڪنهن سهاري کان سواء سرانجام ڏيئي نٿيون سگھجن.هاڻوڪي اولهه جي دنيا کي ڪنهن حد تائين ڇڏي ڪري سدائين انساني سماجن ۾ خاندان جي واڌ ويجهه هڪ اهم ۽ لازم فيڪٽر رهيو آهي.هونئن ته ڪنهن حد تائين جانورن جي زندگيء ۾ به خاندان جو تصور پاتو وڃي ٿو ۽ اهو به جھنگلي زندگيء ۾ پيش ايندڙ خطرن سبب وجود ۾ ايندي محسوس ٿئي ٿو.جيڪي جانور شڪار ڪندا آهن اهي اڪثر ننڍن ٽولن ۾ جڏهن ته شڪار ٿيندڙ جانور وڏن ٽولن ۾ هوندا آهن.سماجي طور تي انسان کي سدائين خاندان جي ضرورت رهي آهي.خاندان جي رشتن کي مذهب ۾ به هڪ مقدس حيثيت حاصل رهندي ٿي اچي.هونئن به انسان کي فطري طور تي پنهنجي ماء پيء سان محبت ٿئي ٿي ساڳيء طرح ماء پيء کي وري اولاد سان انيڪ پيار هوندو آهي.ننڍپڻ ۾ ماء پيء ٻارن لاء مضبوط سهاري وارو ڪم ڪن ٿا جو ان وقت ٻارن کي زندگيء جي وک وک تي سهاري جي ضرورت رهي ٿي پر جڏهن اهي جوانيء ۾ قدم رکن ٿا ته سهاري جي اها ضرورت به گھٽبي ويندي آهي.پر جڏهن هو پوڙها ٿين ٿا کين واپس سهاري جي ضرورت پوي ٿي.

قبيلي،ذات ۽ برادريء جو تصور به انسان جي مضبوط سهاري جي ڳولا جو آئينادار آهي.ڪٽنب يا خاندان هڪ محدود سهارو آهي پر سماجي زندگيء ۾ انسان کي وڏن وڏن ٽولن سان مقابلي جي نوبت اچي ٿي جتي ڪٽنب کان وڌي ڪري برادري يا قبيلي جي مدد جي ضرورت پوي ٿي.انسانن جون ذاتيون ۽ قبيلا اوڀر جي دنيا ۾ وڌيڪ مضبوط ۽ مستحڪم رهيا آهن.قبيلي ۽ برادريء کان پوء علاقائي،لساني يا نسلي تعصب کي به هڪ مضبوط سهاري طور استعمال ڪيو وڃي ٿو.جيئن ڪراچيء ۾ هندستان کان لڏي آيل ماڻهن وٽ پنهنجي ڪا زمين نه هئي ان ڪري انهن جي اڪثريت سدائين ان خوف جو شڪار رهي ۽ انهيء خوف کي ڪن خاص سياسي مقصدن لاء اڀاريو به ويو ته اردو ڳالهائيندڙ آباديء کان ڪنهن به وقت زمين کسجي سگھي ٿي تنهن ڪري ان خوف خلاف هڪ مضبوط سهاري طور زبان ۽ نسل واري سوچ اختيار ڪئي ۽ پنهنجي بقا ۽ سلامتيء لاء مهاجر ڪارڊ استعمال ڪيو. مذهبي تعصب به انسانن لاء هڪ وڏو مضبوط سهارو رهندو ٿو اچي. انسان جو مذهب سان لڳاء ٻين سمورين مادي شين جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ مضبوط ٿئي ٿو.مذهب جو اهو سهارو هر مذهب کي مڃيندڙن کي ميسر رهي ٿو۽ اهو سڀ کان وڌيڪ سهارو هوندو آهي.زميني ۽ آسماني قدرتي مصيبتن ۽ آفتن مهل اڪثر انسان مذهب طرف ئي رجوع ڪندو آهي .ڪنهن عيسائي شخص کي اها ڳالهه سهارو ٿي ڏئي ته هن جا هم مذهب دنيا ۾ ڪٿي ڪٿي موجود آهن؟ ساڳيو ئي معاملو ٻين مذهب ني مڃيندڙن جو به آهي.انهيء کان پوء سياسي تعصب ۾ به ماڻهو پنهنجي لاء مضبوط سهارو تلاش ڪرڻ جي ڪوشش ڪن ٿاجڏهن دنيا ۾ جمهوري نظام نه هئا ته ماڻهو مختلف سياسي جماعتن ۾ ورهايل نه هئا پر هاڻي اٽڪل هر ملڪ ۾ ماڻهو جمهوريت جي بنياد تي سياسي طور تي به مختلف گروهن ۾ ورهايل آهن ۽ اهي انهن سياسي گروهن يا پارٽين ۾ پنهنجي لاء ڪو مضبوط سهارو ڳولهڻ جي ڪوشش ڪن ٿا.اهي پنهنجن سياسي ليڊرن جي چوڻ تي وڏي کان وڏي قرباني ڏيڻ لاء به تيار ٿي وڃن ٿا. ڪنهن ملڪ يا رياست جو وجود به ڪنهن انسان لاء ذهني ۽ دلي سهارو هوندو آهي.ڪنهن شخص لاء اهو سهارو ته هن جو به دنيا ۾ ڪو پنهنجو ملڪ آهي.خاص طور تي اهي ماڻهو جيڪي پنهنجي ملڪ کان ڪنهن ٻئي ملڪ جو سفر اختيار ڪندا آهن.ڌارين جي ڌرتيء تي رهندي انهن لاء پنهن جي ملڪ جي محبت ۽ ياد وڏو سهارو بڻبي آهي. طاقت جو حصول به سهارو طلب ڪرڻ واري نفسيات هيٺ اچي ٿو.انسان طاقت ان ڪري حاصل ڪرڻ گھري ٿو ته جيئن هو ٻين کان محفوظ ۽ سلامت رهي سگھي يا ٻين کي پنهنجو تابع رکي سگھي  .اڄ ڪلهه ماڻهن سان گڏ هر ملڪ به اڻ محدود طاقت حاصل ڪرڻ جو خواب ڏسي ٿو.ان جو ئي نتيجو آهي جو پوري دنيا جنگي هٿيار وڌ ۾ وڌ حاصل ڪرڻ جي ڊوڙ ۾ رڌل نظر اچي ٿي.اقوام متحده ۽ ٻين اهڙين بين الاقوامي تنظيمن جي قيام جي پويان به اها ئي مضبوط سهاري واري سوچ ڪم ڪندي نظر اچي ٿي ته جيئن دنيا جي انساني آباديء کي ڪنهن وڏي جنگ جدال کان روڪي سگھجي.اقوام متحده جي تنظيم جي ڪارڪردگي توڙي جو ڪا مثالي نه رهي آهي پر ان جي سمورين ناڪامين ۽ ڪمزورين باوجود حقيقت اها آهي ته دنيا جي رهيل کهيل امن کي بچائڻ لاء في الحال اها ئي قومن لاء آخري سهارو بڻيل آهي.

معاشي ۽ دفاعي بلاڪن جو وجود به انهيء ئي مضبوط سهاري واري سوچ جي هڪ ڪڙي آهي.جيئن مسلمان ملڪن او آئي سي جي نالي سان هڪ تنظيم جوڙي رکي آهي،اهڙيء طرح يورپي ملڪن يورپي يونين جي نالي سان تنظيم سازي ڪئي آهي،سارڪ، نيٽو،ٽاپي ۽ سي پيڪ وغيره به انهيء ئي نفسيات تحت عمل ۾ آيا آهن ته جيئن ماڻهن کي سهارو ملي سگھي ته انهن جو آئيندو محفوظ آهي.بين الاقوقوامي اتحاد ۽ اتفاق جي گھرج سدائين رهندي آهي ۽ عالمي امن به انسانيت جو وڏو سهارو آهي.انهيء مقصد جي لاء ئي عالمي ڏينهن ملهايا وڃن ٿا،عالمي رانديون منعقد ڪرايون وڃن ٿيون ۽ مذاڪرا،سيمينار ۽ مباحثا منعقد ڪيا ويندا آهن ته جيئن دنيا جا ماڻهو هڪٻئي جي ويجھو  اچن ۽ عالمي  ڀائيچاري ۽امن جو ماحول پيدا ٿي سگھي.آخر ۾ روحانيت ۾ مضبوط سهارو ڳولهڻ واري معاملي طرف اچون ته پوء انسان کي پنهن جي ٻاهر جي دنيا کان واپس اندر جي دنيا طرف موٽڻو پوي ٿو.جيئن ته انسان جو گھڻو وقت اڪيلائيء ۾ گذري ٿو جتي هنن کي پنهنجي زندگيء جي سوين مسئلن ۽ معاملن کي روزانو اڪيلي منهن ڏيڻو پوي ٿو ان ڪري هن کي هر وقت ڪنهن اهڙي مضبوط سهاري جي اشد ضرورت محسوس ٿئي ٿي جيڪو اڪيلائيء ۾ به هن جو ساٿ ڏئي.اها هڪ اهڙي لڪيل طاقت آهي جيڪا مادي شين مان حاصل ٿي نٿي سگھي.اها روح جي طاقت آهي جنهن کي روحانيت چيو وڃي ٿو.ان روحاني سهاري جي ضرورت اولهه جي ڀيٽ ۾ اوڀر جي ماڻهن کي وڌيڪ محسوس ٿئي ٿي.ان جي ضرورت محسوس ته اولهه جي قومن کي به ٿيندي هوندي پر روحانيت نالي شيء تي انهن جي اڪثريت يقين نٿي رکي.اهو ئي سبب آهي جو سمورين مادي سهوليتن ۽ آسائشن جي حصول باوجود انهن قومن ۾ بي سڪوني وڏي پيماني تي موجود رهي ٿي جنهن کي ڪڏهن اهي سيڪس جي ڇڙواڳي ته ڪڏهن نشي آور شين جي ذريعي گھٽائڻ جي ڪوشش ڪن ٿيون.پر جيڪو سڪون روحانيت ۾ سمايل آهي اهو دنيا جي ڪنهن به ٻي مادي شيء ۾ شامل ناهي.روحاني سهارن سوا انسان رڳو جسماني سهارن جي زور تي بيهي نٿو سگھي.

اهي جيڪي دوست پيدا ڪري سگھن ٿا!

شفيق الرحمان شاڪر

اسان کي دنيا جي انهن عظيم ماڻهن جا طور طريقا ڇونه پڙهڻ گھرجن جن جا اڻ ڳڻيا دوست هئا.پر ان کان اڳ اچو ته اسان هڪڙي جانور جي باري ۾ غور ڪريون جيڪو اسان جي گھرن توڙي روڊن رستن تي اسان کي عام نظر اچي ٿو.جيڪر توهان سندس ويجھو وڃي چچڪاريو ته ته اهو پيار مان پڇ لوڏڻ شروع ڪري ڏئي ٿو.ايستائين جو وڌيڪ چچڪار جي نتيجي ۾ اهو اوهان جي هنج ۾ اچڻ لاء تيار ٿي وڃي ٿو.سندس اهو انداز ٻڌائي ٿو ته “ اوهان جو چچڪارڻ مون کي گھڻو وڻي ٿو.” اوهان ڪڏهن سوچيو آهي ته صرف ڪتو ئي اهڙو جانور آهي جنهن کي زندگي گھارڻ لئي ڪوبه ڪم ڪرڻو نٿو پوي.ڪڪڙ بيضا ڏئي ٿي، ڪوئل مٺي لات لنوي ٿي،ڍڳي کير ڏئي ٿي،رڍون ۽ ٻڪريون اسان کي گوشت مهيا ڪن ٿيون پر ڪتو صرف پنهنجي محبت ورهائي پنهنجي پوري زندگي گذاري ٿو.توڙي جو ڪتن نفسيات جا ڪي ڪتاب ناهن پڙهيا پر اهي فطري طور تي اهو فن ڄاڻن ٿا ته ٻين ماڻهن ۾ دلچسپي وٺندي انهن کي پنهنجو چاهيندڙ بنائي سگھجي ٿو ۽ پوء اهي ئي ماڻهو ساڻن پيار ڪرڻ لڳن ٿا.انهيء جي باوجود اسان ۽ توهان ڪيترن ئي ماڻهن کان واقف هوندا جيڪي ٻين ماڻهن جو ڌيان پنهنجي طرف ڇڪائڻ لاء کليل غلطيون ڪن ٿا ۽ انهيء سان کين ڪجهه به حاصل نٿو ٿئي.انهيء ڪري جو اهي ان بنيادي اصول کي نظرانداز ڪري ويهن ٿا ته ٻين ماڻهن کي اسان يا توهان سان ڪا دلچسپي ناهي،انهن کي ته رڳو پنهنجو پاڻ سان دلچسپي هوندي آهي. نيويارڪ جي هڪ ٽيليفون ڪمپني انهيء ڳالهه کي سمجھڻ لاء هڪ سروي ڪرائي ته ٽيليفون تي ڳالهه ٻولهه دوران اسان سڀ کان وڌيڪ ڪهڙو لفظ استعمال ڪندا آهيون؟ اوهان پڪ سان سمجھي ويا هوندا ته اهو لفظ “آئون يا مان ” آهي.جڏهن اوهان ڪو اهڙو گروپ فوٽو ڏسندا هجو جنهن ۾ اوهان جي تصوير به شامل هجي ته اوهين سڀ کان پهرين ان فوٽو ۾ ڪنهن کي ڳولهڻ جي ڪوشش ڪندا آهيو؟ ظاهر آهي ته پنهن جي ئي تصوير کي. جيڪر اسان جي هروقت اها ڪوشش رهي ٿي ته ٻيا ماڻهو اسان جي ذات يا شخصيت ۾ دلچسپي وٺن ۽ انهيء سلسلي ۾ انهن کي متاثر ڪرڻ لاء اسان مصنوعي طريقا به اختيار ڪندا هجون ته ان نموني ڪڏهن به مخلص دوست پيدا ڪري نٿا سگھجن.

وينس جي مشهور نفسيات دان “ الفريڊ ايڊلهر” پنهنجي مشهور ڪتاب “اوهان لاء زندگيء جو مقصد ڇا هئڻ گھرجي؟” ۾ لکي ٿو ته ” اهي اسان ئي آهيون جيڪي پاڻ جهڙن ٻين ماڻهن ۾ دلچسپي نٿا وٺون. جنهن ڪري اسان کي پنهنجي زندگيء ۾ گھڻيون ڏکيائيون پيش اچن ٿيون ۽ اسان ٻين کي به اجايو تڪليف ۾ وجھون ٿا.اهڙيء طرح اسان جي پنهنجن ئي حرڪتن سبب  سمورين انساني ناڪامين جي شروعات ٿئي ٿي.” 

“ٿيوڊور روزويلٽ” جي حيران ڪندڙ مقبوليت جو هڪڙو راز اهو هو جو ٻين جي ذات ۽ ڪمن ۾ دلچسپي ظاهر ڪندو هو.هن جا سمورا ملازم به هن سان بي حد محبت ڪندا هئا.هن جي هڪڙي ملازم “جيمز اي اموس” پنهنجي ڪتاب “ روزويلٽ پنهنجي نوڪرن جو هيرو” ۾ هڪ زبردست واقعي جو ذڪر ڪيو آهي. هو لکي ٿو “ هڪ دفعي منهنجي زال صدر روز ويلٽ کان پڇيو ته خچر ڪهڙو ٿيندو آهي جو هن زندگيء ۾ ڪڏهن به خچر نه ڏٺو هو.صدر روز ويلٽ پوري تفصيل سان منهنجي زال کي خچر جي باري ۾ ٻڌايو.ڪجهه ڏينهن کان پوء اسان جي گھر جي ٽيليفون جي گھنٽي وڳي.منهنجي زال جڏهن فون کنيو ته هن جي حيرت جي انتها نه رهي جو سامهون صدر روز ويلٽ پاڻ فون تي ڳالهائي رهيو هو.هو ٻڌائي رهيو هو ته جيڪر منهنجي زال خچر ڏسڻ گھري ٿي ته دري کولي اهو ڏسي وٺي جو اتي ان وقت هڪڙو خچر بيٺل هو.” اهڙيون ننڍيون ننڍيون ڳالهيون صدر روز ويلٽ جي ڪردار جو اڻ ٽٽ حصو هيون.روز ويلٽ صدارت ڇڏڻ کان گھڻو عرصو پوء هڪ ڏينهن وائيٽ هائوس گھمڻ آيو ته هن اتان جي سمورن ملازمن کي سندن نالا وٺي سڏ ڪيو،سندن حال احوال پڇيا ۽ سندن ساراهه به ڪئي.ملازمن جي چوڻ مطابق انهن کي صدر روز ويلٽ جي اهڙي رويي تي جيڪا خوشي ۽ مسرت ٿي تن کي لفظن ۾ بيان ڪري نٿو سگھجي.

اسان مان سڀ جا سڀ توڙي اهي ڪنهن فيڪٽريء ۾ ڪلارڪ هجن يا ڪنهن سرڪاري اداري ۾ ملازم يا وري ڪنهن تخت جا بادشاهه ڇونه هجن،سڀ اهڙن ماڻهن کي ئي پسند ڪندا آهن جيڪي سندن ساراهه ڪندا هجن.ان ڪري جن به ماڻهن کي پنهنجا دوست وڌائڻ جو شوق آهي انهن لاء پهريون سونهري اصول اهو آهي ته اهي ماڻهن ۾ دلچسپي وٺي انهن جي سٺين خوبين ۽ ڪمن جي دل کولي تعريف ڪن.جڏهن اوهان کي ڪو فون ڪري ۽ سلام دعا ڪري ته جواب ۾ هن کي اهڙي انداز سان هيلو چئو جو هن کي محسوس ٿئي ته سندس فون ڪرڻ تي اوهان کي بي حد خوشي ٿي آهي. ڪيتريون ئي ٽيليفون ڪمپنيون پنهنجن آپريٽرن کي اها خاص تربيت ڏيڻ جو بندوبست ڪن ٿيون ته اهي فون ٻڌڻ وقت ماڻهن سان ڪهڙيء طرح مخاطب ٿين،کين ماڻهن سان نهايت خوش اخلاقي ۽ نرميء سان گفتگو ڪرڻ گھرجي ته جيئن فون ڪندڙ کي اهو احساس ٿئي ته کيس پوري پوري اهميت ۽ عزت ڏني پيئي وڃي،

ٻين ۾ دلچسپي ظاهر ڪري اسان سولائيء سان انهن کي پنهنجو دوست ٺاهي سگھون ٿا بلڪه انهن جي وفاداري به حاصل ڪري سگھون ٿا.پر ان لاء هڪ ڳالهه جو خاص ڌيان رکڻ گھرجي ته جڏهن اوهان ٻئي شخص ۾ دلچسپي ظاهر ڪيو ته اها رڳو خلوص ۽ سچائيء تي ٻڌل هئڻ گھرجي ۽ اها دلچسپي نه رڳو اوهان لاء پر ٻين لاء به فائديمند هئڻ گھرجي.

ٻين جي نڪته نظر کان سوچڻ آسانيون پيدا ڪري ٿو.

شفيق الرحمان شاڪر

ڪيترائي ماڻهو گرمين جي موسم ۾ اڪثر مڇيء جي شڪار لاء ويندا آهن.ذاتي طور تي انهن کي کاڌي ۾ ڀلي ڪهڙيون شيون به پسند هجن پر مڇيون ڦاسائڻ وقت اهي فقط اهو ڌيان رکندا آهن ته مڇين کي ڪهڙي شيء پسند آهي ۽ اها شيء ئي ڪنڍين ۾ لڳائيندا آهن.اسان ڇا ٿا سوچيون يا ڇا ٿا پسند ڪيون انهيء تي سوچڻ هڪ ٻاراڻي حرڪت آهي.اهو صحيح آهي ته اسان جي ان ڳالهه سان گھڻي دلچسپي هوندي آهي ته اسان ڇا ٿا پسند ڪيون پر ٻين کي ان ڳالهه سان ڪا دلچسپي نه هوندي آهي ته اسين ڇا ٿا چاهيون يا ڇا ٿا پسند ڪيون.ٻين لاء به اسان وانگر ئي سموري دلچسپي انهن شين سان هوندي آهي جيڪي انهن کي پسند آهن.ان ڪري دنيا ۾ ماڻهن کي متاثر ڪرڻ ۽ انهن تي اثر انداز ٿيڻ جو هڪڙو ئي طريقو آهي ته اسان ٻين جي انهن شين ۾ دلچسپي وٺون جيڪي انهن کي پسند آهن يا اهو ڌيان رکون ته اهي ڇا ٿا چاهين؟ياد رکڻ گھرجي ته اسان جڏهن ٻين کي ڪنهن ڪم ڪرڻ لاء آماده ڪرڻ گھرندا هجون،مثال؛ اسان چاهيون ٿا ته اسان جا ٻار سگريٽ نه ڇڪين ته انهن کي سگريٽ نوشيء کان منع ڪرڻ ۽ انهن کي اهو چوڻ ته سندن سگريٽ ڇڪڻ اوهان کي بلڪل پسند ڪونهي،ان طريقي سان کين سگريٽ ڇڪڻ کان روڪي نٿو سگھجي.ٿي سگھي ٿو ته اهي اوهان جي سامهون سگريٽ نه ڇڪين پر اوهان جي غيرموجودگيء ۾ اهي اهو ڪم ضرور ڪندا.انهيء جي بدران انهن کي جيڪر سندن ڪنهن دلچسپيء مطابق ايئن ٻڌايو وڃي ته جيڪر اهي سگريٽ پيئندا ته راند روند جي ميدان ۾ جلد ٿڪي پوندا ۽ ٻين سان مقابلو ڪرڻ وقت پوئتي رهجي ويندا ۽ انهيء سان گڏ سندن صحت به جلد ئي خراب ٿي ويندي،ان ڪري کين جيڪر مقابلي ۾ هر حالت ۾ کٽڻو آهي ته پوء سگريٽ نه پيئڻ گھرجي.اسان مان ڪنهن کي اهو تجربو ته ضرور ٿيو هوندو ته ڳئون جي گابي کي جيڪر رسيء مان جھلي اڳتي ڇڪبو آهي ته اهو ردعمل جي طور تي پورو زور پنهنجو پاڻ کي پوئتي ڌڪڻ ۾ لڳائيندو آهي ۽ سخت مزاحمت جو مظاهرو ڪرڻ لڳندو آهي.انهيء جو سبب اهو جو اسان اهو نٿا سوچيون ته گابو ڇاٿو چاهي؟اهو پنهنجي مقرر جڳهه ڇڏڻ نٿو چاهي.هاڻي انهيء گابي کي آماده ڪرڻ لاء سندس پسند يا دلچسپيء جو ڪو بندوبست ڪرڻو پوندو.ڪو سياڻو ماڻهو گابي جي وات ۾ پنهنجي آڱر ڏئي ٿو جنهن کي ڌائيندي ساڳيو گابو سندس پٺيان بنان ڪنهن زور زبردستيء جي ڊوڙڻ لڳي ٿو.اسان جڏهن کان ڄاوا آهيون تنهن ڏينهن کان اڄ تائين اسان جو هر عمل رڳو ان خواهش جو تابع رهندو ٿو اچي ته اسان کي ڇا پسند آهي ۽ اسان ڇا ٿا چاهيون؟

“هيري” پنهنجي يادگار ڪتاب “ انساني ورتاء ۽ روين تي اثر انداز ٿيڻ” ۾ لکي ٿو ته “ اسان جو هر عمل اسان جي بنيادي خواهش مان ڦٽي ٿو ۽ ماڻهن جو تعلق ڀلي زندگيء جي ڪهڙي به شعبي سان ڇونه هجي انهن کي اها صلاح ڏيئي سگھجي ٿي ته ڪنهن ڪم جي لاء ٻئي شخص ۾ پهريائن سرگرم خواهش پيدا ڪجي.جيڪو ايئن ڪري سگھي ٿو سو سموري دنيا کي پاڻ سان گڏ کڻي هلي سگھي ٿو ۽ اهو ڪڏهن به اڪيلو نٿو رهجي وڃي.”

جيڪڏهن اسان ٻين تي اثرانداز ٿيڻ گھرون ٿا ته اسان کي اهو ڌيان ۾ رکڻو پوندو ته ٻيا ڇا ٿا چاهين؟ اهو نه ته اسان ڇا ٿا چاهيون؟انساني لاڳاپن کي بهترين بنيادن تي استوار ڪرڻ جا ٻه بهترين طريقا هر وقت ذهن ۾ رکڻ جي ضرورت آهي.هنري فورڊ جي چوڻ مطابق؛ “ جيڪر ڪاميابيء جو صرف هڪڙو ئي راز آهي ته اهو راز هي آهي ته سدائين ٻئي شخص جي نڪته نظر سان سوچجي ۽ انهيء سان گڏ پنهنجو نڪته نظر به ذهن ۾ ضرور رکڻ گھرجي ۽ پوء ڏسجي ته انهن ٻنهي نڪته نظر ۾ ڪٿي ڪٿي سمجھوتو يا ٺاهه ٿي سگھي ٿو.” اها تمام سادي ڳالهه آهي ۽ انهيء تي هرڪو آسانيء سان عمل ڪري ڪاميابي حاصل ڪري سگھي ٿو پر اسان مان نوي سيڪڙو ماڻهو نوي سيڪڙو زندگيء جي روزمرهه معاملن ۾ ان بنيادي اصول کي نظر انداز ڪري ويهن ٿا.هن دور ۾ هزارين سيلز مين مختلف هنڌن تي پنهنجي قسمت آزمائي ڪندي پنهنجي ڪاميابين جو رستو تلاش ڪندي نظر اچن ٿا.پر انهن مان اڪثر ناڪامين ۽ نااميدين جو شڪار بڻجي همت هاري ويهن ٿا ۽ سندن سيل ۾ کين ڪا خاص ڪاميابي نصيب نٿي ٿئي.انهيء جو سبب ڪهڙو آهي؟ اهو ان ڪري جو اهي  خريدارن جي دلچسپي ۽ فائدي بدران رڳو پنهنجي خواهش مطابق سوچين ٿا.اهي ان فن کان بلڪل اڻ واقف هوندا آهن ته خريدارن ۾ ڪنهن شيء جي خريد ڪرڻ جي خواهش ۽ آمادگي ڪهڙي طريقي سان پيدا ڪري سگھجي ٿي.توهان جي ڪمپني دنيا جي ڪا مشهور ترين ڪمپني ضرور هجي يا توهان جيڪو سامان کپائڻ گھرو ٿا اهو مارڪيٽ ۾ موجود هر سامان کان مٿانهون ڇو نه هجي پر خريدار جي توهان جي ڪمپني يا سامان سان ڪهڙي دلچسپي؟ هن کي ته سندس پنهنجي پسند ۽ چاهت سان دلچسپي آهي.جيڪر  ڪو سيلز مين پنهنجي سامان جي فائدن بدران خريدار کي خريداري ء جي صورت ۾ حاصل ٿيندڙ سندس فائدن تي ڳالهه ڪري ته هن کي اهو سامان وڪڻڻ ۾ گھڻي آساني پيدا ٿي پوي ٿي.

دنيا اهڙن ماڻهن سان ڀري پيئي آهي پر انهن ۾ رڳو چند ماڻهو ئي هوندا آهن جيڪي وڏي سڇائيء سان پنهنجي فائدي سان گڏوگڏ ٻين جو فائدو به سوچيندا آهن.آمريڪا جي هڪ نامور وڪيل ۽ ڪامياب بزنيس مين “اوون ڊي ينگ” جو چوڻ آهي ته “ اهڙن ماڻهن کي تمام گھٽ ڏکائين کي منهن ڏيڻو پوي ٿو جيڪي هر معاملي ۾ پنهنجو پاڻ کي ٻين جي جڳهه تي رکي انهن جي نڪته نظر کان سوچيندا آهن ۽ جيڪي ماڻهن جي ذهنن کي سمجھي انهن سان ڳالهه ٻولهه ڪندا آهن.”

ٻين جي نڪته نطر کي سمجھي انهن ۾ تجسس پيدا ڪرڻ جو هروڀرو اهو مقصد نه هئڻ گھرجي ته انهن مان ڪنهن به طرح رڳو پنهنجو فائدو ئي حاصل ڪيو وڃي پر پنهن جي فائدي سان گڏ ٻين جي فائدي کي به اوليت ڏني وڃي.“وليم ونٽر” هڪ دفعي چيو هو ته “پنهنجن احساسن جو اظهار ڪرڻ انساني فطرت جي نهايت ئي بنيادي ضرورت آهي.“ اسان انهيء نفسياتي اصول کي پنهنجي روزمرهه جي زندگيء ۾ استعمال ڇو نٿا ڪيون؟جڏهن اسان جي ذهن ۾ ڪو شاندار خيال هوندو آهي ته اسان اهو هروڀرو زبردستيء ٻين ٿي ٿاڦڻ بدران ٻين کي اهو سڏ ڇو نٿا ڏيون ته انهن جي ذهن ۾ جيڪي شاندار خيال آهن اهي کڻي اچن ته جيئن انهن تي به سوچ ويچار ڪري سگھجي.ان طرح سان انهن کي نه رڳو سندن اهميت جو احساس ٿيندو،سندن حوصلا افزائي ۽ عزت افزائي ٿيندي پر ان سان گڏوگڏ اسان کي به ڪجهه نوان قيمتي خيال مفت ۾ ملي ويندا.ان ڪري ياد رکڻ جي ڳالهه اها ته ٻين تي پنهنجا فيصلا ٿاڦڻ بدران پهريائين منجھن تجسس ۽ شوق پيدا ڪجي. جيڪو ايئن ڪرڻ جي صلاحيت رکي ٿو اهو پوري دنيا کي پاڻ سان گڏ کڻي هلي سگھي ٿو ۽ جنهن ۾ اها صلاحيت موجود ناهي اهو سدائين دنيا ۾ اڪيلو رهجي وڃي ٿو!